POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG
PHÂN ĐOẠN CỦA ĐẠI TRỰC TRÀNG
Đại trực tràng còn gọi là ruột già, là đoạn cuối của đường tiêu hóa. Đại tràng gồm có 5 đoạn: manh tràng và đại tràng lên, đại tràng ngang, đại tràng xuống, đại tràng xích-ma và trực tràng. Giữa đại tràng lên và đại tràng ngang là góc gan. Giữa đại tràng ngang và đại tràng xuống là góc lách. Hồi tràng (phần cuối của ruột non) đổ vào manh tràng. Trực tràng mở ra ngoài qua ống hậu môn và lỗ hậu môn.
- Đại trực tràng là cấu trúc hình ống gồm có 4 lớp, từ trong ra ngoài là: niêm mạc, dưới niêm mạc, lớp cơ và thanh mạc.
POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG LÀ GÌ?
Polyp đại trực tràng là những tổn thương xuất phát từ niêm mạc của đại trực tràng và thường nhô vào lòng đại trực tràng. Polyp được hình thành do những thay đổi và đột biến về gien xảy ra trong các tế bào của niêm mạc. Thông thường, các tế bào niêm mạc chưa trưởng thành sẽ được phân chia, trưởng thành và chết đi theo một quy trình chặt chẽ và chính xác về thời gian. Tuy nhiên, những thay đổi về gien sẽ ngăn chặn quá trình trưởng thành và các tế bào niêm mạc sẽ không chết đi. Kết quả của quá trình thay đổi này là sự tích lũy những tế bào chưa trưởng thành có bất thường về di truyền và hình thành polyp.
Polyp tuyến đại trực tràng là những tổn thương mọc lên lành tính (không ung thư) nhưng có thể là các tổn thương tiền ung thư của đại trực tràng. Các polyp có đường kính lớn hơn 1 cm có nguy cơ lớn trở thành ung thư. Nếu chúng không được cắt bỏ, chúng sẽ tiếp tục lớn lên và có thể trở thành ung thư.
Hai loại polyp thường gặp nhất trong đại trực tràng là:
Các polyp tăng sản và viêm. Thường những polyp này không có nguy cơ trở thành ung thư.
Các u tuyến hay các polyp tuyến. Các polyp, nếu để lại một mình, có thể trở thành ung thư đại tràng.
POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG CÓ THỂ CÓ CÁC DẠNG
Polyp có cuống: là dạng polyp có dạng hình cây nấm và bám vào niêm mạc bằng một cuống nhỏ.
Polyp không cuống: bám vào niêm mạc bằng chân rộng.
Polyp phẳng: là dạng polyp phẳng hay lõm thấp hơn so với bề mặt niêm mạc. Dạng polyp này khó chẩn đoán so với polyp có cuống hay không cuống.
TRIỆU CHỨNG CỦA POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG
95% polyp đại trực tràng không có triệu chứng và được phát hiện qua nội soi đại trực tràng tầm soát. Tuy nhiên, người có polyp có thể có các triệu chứng không đặc hiệu: tiêu phân lẫn máu, tiêu phân đen, táo bón, tiêu lỏng, đau bụng, thiếu máu, mệt mỏi, chóng mặt…
NHỮNG AI CÓ THỂ BỊ POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG?
Tần suất mắc polyp đại trực tràng tăng dần theo tuổi, đặc biệt là sau 50 tuổi. Sau 60 tuổi, hơn 1/3 dân số sẽ có ít nhất 1 polyp đại trực tràng. Nếu một người có một polyp thì nhiều khả năng họ sẽ có polyp ở những vị trí khác trên khung đại tràng và khả năng hình thành polyp mới theo thời gian sẽ cao hơn người không có polyp. Polyp đại trực tràng có tính di truyền trong gia đình. Thế hệ sau sẽ có nguy cơ mắc polyp ở độ tuổi sớm hơn thế hệ trước.
Có một số yếu tố được xem là nguy cơ gây ra polyp đại trực tràng:
Chế độ ăn ít chất xơ (ít rau và trái cây), ăn nhiều thịt và mỡ động vật.
Uống nhiều rượu bia hay hút thuốc.
Ít vận động.
-Yếu tố di truyền: rõ ràng có sự liên quan chặt chẽ giữa yếu tố di truyền và sự xuất hiện của polyp đại trực tràng. Những người có người trong gia đình bị đa polyp có nguy cơ bị polyp gấp 2 – 3 lần so với người bình thường.
POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG CÓ NGUY HIỂM KHÔNG?
Polyp đại trực tràng cần được chẩn đoán và điều trị sớm vì có nguy cơ tiến triển thành ung thư. Những polyp lành tính sẽ trở thành polyp ác tính khi quá trình thay đổi và đột biến trong tế bào tiếp tục diễn ra theo thời gian. Các tế bào bên trong polyp sẽ tiếp tục phân chia, tăng sinh và đột biến một cách mất kiểm soát. Quá trình này làm cho polyp sẽ tăng dần về kích thước và trở nên ác tính. Hiện tượng polyp lành tính chuyển sang ác tính có thể quan sát được trên hình ảnh giải phẫu bệnh, đó là hiện tượng loạn sản (bất thường về cấu trúc, hình dạng và sự sắp xếp của tế bào) từ độ thấp chuyển sang độ cao.
CÁC LOẠI POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG
Không phải tất cả polyp đại trực tràng đều giống nhau. Polyp khác nhau về vị trí, số lượng, kích thước, hình dạng và loại mô học. Tuy nhiên, tất cả các loại polyp đều có nguy cơ phát triển thành ung thư.
Polyp tuyến: đây là dạng thường gặp nhất và là nguyên nhân chủ yếu gây ung thư đại trực tràng. Khả năng polyp tuyến phát triển thành ung thư tùy thuộc kích thước (polyp càng to thì nguy cơ ung thư càng cao) và số lượng polyp (từ 3 polyp trở lên). Ngoài ra, khả năng hóa ác của polyp cũng phụ thuộc vào cách sắp xếp của tế bào khi được quan sát dưới kính hiển vi, polyp tuyến nhánh có nguy cơ tiến triển thành ung thư cao hơn polyp tuyến ống.
Hội chứng đa polyp tuyến gia đình. Có nhiều hội chứng đa polyp liên quan đến yếu tố di truyền và gia đình. Trong các hội chứng này, quá trình đột biến xảy ra trên các gien đặc biệt từ trước sinh, di truyền từ cha mẹ sang con. Thường gặp nhất trong các hội chứng đa polyp tuyến gia đình là người bệnh có hàng trăm đến hàng nghìn polyp tuyến do đột biến gien đa polyp tuyến đại tràng (gien APC). Các hội chứng đa polyp tuyến gia đình chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong tất cả các trường hợp ung thư đại trực tràng nhưng nhận ra hội chứng đa polyp sẽ giúp lập kế hoạch tầm soát sớm nhằm phát hiện và điều trị sớm polyp cũng như ung thư đại trực tràng. Những người bệnh có hội chứng đa polyp tuyến được khuyến cáo cắt toàn bộ đại trực tràng để ngăn ngừa ung thư. Đồng thời, thực hiện các xét nghiệm về gien đối với những người thân của người bệnh để phát hiện có hay không đột biến gien tương tự như người bệnh. Quá trình tầm soát đối với các thế hệ sau cần được thực hiện ở độ tuổi sớm hơn vì ung thư do hội chứng đa polyp thường xảy ra sớm hơn so với ung thư xảy ra ở người không có hội chứng đa polyp.
Polyp tăng sản. Đây là dạng polyp thường gặp thứ hai sau polyp tuyến. Polyp tăng sản không có nguy cơ gây ung thư hoặc khả năng hóa ác rất thấp trừ khi polyp tăng sản có ở đại tràng lên và manh tràng hay có dạng mô học đặc biệt (dạng răng cưa). Tuy nhiên, một số hội chứng liên quan đến gien với biểu hiện nhiều polyp tăng sản. Người bệnh có hội chứng đa polyp tăng sản cũng có nguy cơ ung thư đại trực tràng tương tự như đa polyp tuyến, đặc biệt là khi polyp tăng sản to, dạng răng cưa, ở đại tràng lên và tiền căn gia đình có người bị ung thư đại trực tràng.
CHẨN ĐOÁN POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG
Polyp đại trực tràng có thể được chẩn đoán bằng nội soi đại trực tràng, nội soi đại tràng ảo hay chụp đại tràng đối quang kép.
Nội soi đại trực tràng
Nội soi đại trực tràng được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán và điều trị polyp đại trực tràng. Nội soi đại tràng sử dụng ống soi mềm có gắn thiết bị ghi hình ở đầu ống soi và có kênh thao tác bên trong ống soi để tiến hành các thủ thuật khi cần thiết. Bác sĩ nội soi sẽ đưa ống soi đi từ hậu môn qua các phần khác nhau của đại tràng và cuối cùng là đến manh tràng (phần đầu tiên của đại tràng). Sau đó, ống soi được rút chậm dần về phía hậu môn để quan sát thật kỹ niêm mạc đại trực tràng và phát hiện polyp hay những tổn thương khác. Polyp có thể được sinh thiết hay cắt trọn qua nội soi đại tràng. Nội soi có thể phát hiện 95% polyp, trừ những polyp nhỏ, dạng phẳng hay ẩn nấp sau các nếp van của đại tràng.
Nội soi đại tràng ảo
Nội soi đại tràng ảo là phương pháp sử dụng chụp cắt lớp vi tính hay cộng hưởng từ. Đại tràng được làm đầy bằng dung dịch cản quang hay khí, sau đó toàn bộ vùng bụng được chụp cắt lớp vi tính hay cộng hưởng từ. Những hình ảnh này sẽ được tái tạo lại và đưa ra hình ảnh tương tự như nội soi đại tràng thật. Nội soi đại tràng ảo là phương pháp chẩn đoán ít xâm lấn và ít tai biến hơn nội soi đại tràng thật. Tuy nhiên, phương pháp này có thể bỏ sót những polyp nhỏ hơn 1cm, không thể cắt bỏ polyp khi phát hiện (người bệnh phải được nội soi đại tràng thật để cắt polyp sau đó).
Chụp đại tràng đối quang kép
Đây là phương tiện chẩn đoán sử dụng thuốc cản quang barium và hơi bơm vào lòng đại trực tràng. Sau đó, dùng tia X chụp nhiều hình ảnh khi người bệnh thay đổi tư thế. Phương pháp này có chi phí thấp và an toàn nhưng có thể bỏ sót polyp và người bệnh bị ảnh hưởng bởi tia xạ. Hiện nay, chụp đại tràng đối quang kép ít được sử dụng trong chẩn đoán polyp đại trực tràng và được thay thế bởi nội soi đại tràng thật hay nội soi đại tràng ảo.
ĐIỀU TRỊ POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG
Hầu hết polyp đại trực tràng có thể được điều trị qua nội soi. Với những polyp nhỏ, chúng ta chỉ cần sinh thiết trọn polyp bằng kềm sinh thiết là đủ. Với những polyp lớn hơn sẽ cắt polyp bằng thòng lọng có đốt điện. Đối với những polyp lớn hơn 2 cm và khó, có thể cắt polyp bằng những kỹ thuật mới như cắt niêm mạc hay cắt dưới niêm mạc. Hiện nay, có nhiều phương tiện để tăng độ an toàn khi cắt polyp như kẹp cầm máu, thòng lọng để thắt polyp trước khi cắt, hay thậm chí có thể phối hợp giữa nội soi và phẫu thuật nội soi khi cắt polyp để tránh cho người bệnh phải cắt đại tràng.
Phẫu thuật cắt đoạn đại tràng chỉ được sử dụng khi nghi ngờ polyp ác tính hay polyp tại những vị trí khó, nguy cơ thủng đại tràng cao khi cắt polyp qua nội soi.
THEO DÕI SAU ĐIỀU TRỊ POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG
Theo khuyến cáo của các Hội Ung thư Đại trực tràng Hoa Kỳ và Châu Âu, nội soi đại tràng lần thứ 2 sau khi cắt polyp có thể được thực hiện vào thời điểm 1 năm, 3 năm, 5 năm hay 10 năm tùy thuộc độ tuổi phát hiện polyp, mô học của polyp, số lượng polyp…
PHÒNG NGỪA POLYP ĐẠI TRỰC TRÀNG
Theo các nghiên cứu, polyp đại trực tràng có thể được ngăn ngừa khi bổ sung các yếu tố chống oxy hóa như các vitamin A, C, E và canxi. Các thuốc kháng viêm giảm đau không steroid (NSAIDs) cũng có tác dụng phòng ngừa hình thành polyp như aspirin, ibuprofen, celecoxib (Celebrex)… Aspirin cho thấy tác dụng giảm tỷ lệ hình thành polyp từ 30 – 50%. Tuy nhiên, tác dụng phụ gây viêm loét dạ dày – tá tràng là những vấn đề cần thận trọng khi sử dụng các loại thuốc này. Ngoài ra, để hạn chế mắc polyp đại trực tràng chúng ta cũng cần hạn chế thuốc lá, rượu bia, Tăng cường vận động bằng việc chơi các môn thể thao, chạy bộ, tập thể dục…
Nguồn: THS. BS Phạm Công Khánh - Tạp Chí Sống Khoẻ - Bệnh viện ĐH Y Dược Tp.HCM
Xem thêm bài viết tại đây.
