TRÀO NGƯỢC DẠ DÀY THỰC QUẢN
Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là hiện tượng sinh lý bình thường đặc biệt sau bữa ăn. Bệnh GERD xảy ra khi dịch dạ dày trào ngược lên thực quản quá mức giới hạn gây ra triệu chứng có/ không đi kèm tổn thương niêm mạc thực quản (chẳng hạn như viêm thực quản). Nếu không điều trị sớm bệnh sẽ gây ra các biến chứng như loét thực quản, hẹp thực quản, bệnh Barrett thực quản, ung thư thực quản, …
Trên hầu hết bệnh nhân bị GERD, cơ chế đề kháng tự nhiên của thực quản hạn chế tối đa tác dụng xấu của chất trào ngược từ dạ dày. Cơ chế bảo vệ này bao gồm: hoạt động của cơ vòng thực quản dưới (LES) và nhu động của thực quản. Khi cơ chế này bị suy yếu GERD bắt đầu xuất hiện.
NGUYÊN NHÂN
Bệnh hình thành chủ yếu do các nguyên nhân gây bệnh sau đây:
- Do thói quen ăn uống, sinh hoạt không lành mạnh: Theo các chuyên gia, hầu hết trường hợp mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản đều là do thói quen ăn uống và sinh hoạt sai cách. Việc thường xuyên ăn thức ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ và ít rau xanh,... chính là tác nhân khiến dạ dày bị kích thích dẫn đến chứng trào ngược. Không những thế, thói quen ăn quá no hoặc ăn quá nhanh cũng là nguyên nhân khiến dạ dày gặp vấn đề, làm tăng nguy cơ mắc bệnh trào ngược.
- Lạm dụng thuốc Tây: Tác dụng phụ của thuốc giảm đau, thuốc kháng sinh hoặc thuốc chống viêm,... có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến dạ dày và đường ruột. Vì vậy, nếu người bệnh lạm dụng các loại thuốc này trong thời gian dài có thể làm tăng khả năng mắc các bệnh lý liên quan đến dạ dày như trào ngược dạ dày thực quản, bệnh viêm dạ dày,...
- Căng thẳng, stress: Căng thẳng thần kinh là một trong những nguyên nhân gây trào ngược acid dạ dày. Theo các chuyên gia, căng thẳng hoặc stress kéo dài khiến acid dịch vị điều tiết quá mức kèm theo đó là sự thúc đẩy quá trình co bóp của dạ dày diễn ra mạnh khiến cơ tâm vị mở rộng dẫn đến chứng trào ngược. Chưa kể đến, căng thẳng thần kinh thường gây rối loạn chức năng tiêu hóa, gây khó khăn trong việc tiêu hóa. Khi đó, thức ăn tồn đọng trong dạ dày sản sinh hơi làm tăng áp lực khiến cơ tâm vị mở ra dẫn đến trào ngược dịch vị.
- Biến chứng bệnh lý dạ dày: Nhiễm vi khuẩn Hp, viêm loét dạ dày, viêm trợt hang vị dạ dày hoặc viêm xung huyết dạ dày,... có thể gây tổn thương dạ dày khiến cơ tâm vị bị rối loạn. Đây chính là nguyên nhân gây bệnh trào ngược dạ dày thực quản với triệu chứng ợ nóng, ợ chua hoặc nóng rát vùng thượng vị.
YẾU TỐ NGUY CƠ
Các yếu tố sau đây có thể làm tăng nguy cơ mắc trào ngược dạ dày như:
- Tăng cân, béo phì
- Thai kỳ
- Căng phần trên của dạ dày
- Rối loạn mô liên kết như xơ cứng bì
- Khó tiêu
TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
- Các triệu chứng điển hình: ợ nóng hoặc cảm giác nóng rát sau xương ức, ợ chua/ trớ.
- Các triệu chứng ngoài thực quản: đau ngực không do bệnh lý tim. Hen phế quản, viêm phổi thùy, viêm phổi hít, viêm họng tái phát, chứng bào mòn răng.
- Các thuốc có thể gây GERD do giảm co thắt cơ vòng TQ dưới / tổn thương trực tiếp niêm mạc TQ: đồng vận beta adrenergic, đối vận alpha adenergic, anticholinergic, ức chế kênh calci, Theophylline, Estrogen, chống trầm cảm ba vòng, Alendronate, Aspirin, muối sắt, NSAIDS, Potassium chloride, Tetracycline.
- Các thực phẩm và lối sống là những yế tố thúc đẩy hoặc làm biểu hiện GERD nặng hơn: cà phê, chocolate, bạc hà, cồn, nước uống có gas, nước chanh, sốt cà, giấm: tăng cân quá mức, hút thuốc, ăn trước khi đi ngủ.
CẬN LÂM SÀNG
- Xác định mức độ tổn thương niêm mạc thực quản cần được đánh giá qua nội soi (phân loại Los Angeles). Đặc biệt trong trường hợp có triệu chứng “ báo động”: nuốt khó, nuốt đau vùng hầu họng, sụt cân, xuất huyết tiêu hóa, thiếu máu tuổi cao, tiền sử gia đình có người mắc bệnh ung thư ống tiêu hóa trên.
- Các xét nghiệm đôi khi cũng giúp ích cho chẩn đoán GERD. Manometry thực quản và đo pH trong 24 giờ rất cần thiết trước khi chỉ định phẫu thuật.
- Khoảng 50% trường hợp không thấy tổn thương qua nội soi.
- Sự trào ngược cũng xảy ra trên sản phụ.
ĐIỀU TRỊ.
- Thay đổi lối sống:
Tránh dùng các thực phẩm và nước uống có cồn, gas ( xem phần những yếu tố thúc đẩy); tránh ăn trước đi ngủ 2 giờ; nằm đầu cao khi ngủ; cần chia nhỏ ra nhiều bữa ăn, không xiết hoặc mặc quần qua chật, ngưng hút thuốc lá và tránh tăng cân.
- Điều trị dùng thuốc
Kiểm soát tốt sự bài tiết/ trung hòa acid bằng thuốc:
- Thuốc trung hòa acid giúp giảm nhanh triệu chứng, uống sau ăn 1 giờ và 3 giờ.
- Ức chế thụ thể H2: có tác dụng tốt thể GERD nhẹ/ trung bình: 1 viên x 2 lần uống trước ăn 15- 30 phút.
- Ức chế bơm proton: có chỉ định dùng trong GERD thể trung bình / nặng/ có biến chứng; liều chuẩn 1 viên trước ăn 30 phút, kéo dài trong 4- 8 tuẩn. Nếu không đáp ứng tăng liều gấp đôi, dùng trong 4 – 8 tuần. Lưu ý việc dùng PPI có thể duy trì lâu dài và tùy theo yêu cầu bệnh nhân. Tuy nhiên PPI có thể làm giảm hấp thu sắt, calci, vitamin B12 và Magnesium máu cần theo dõi và điều trị bù trừ khi cần thiết. Tránh dùng Omeprazole với Clopidogrel do tác dụng ức chế men CY2P19. Gần đây, có nhiều báo cáo PPI có thể tăng sinh khuẩn, nhiễm Clostridium difficle khi dùng lâu dài, liên tục > 5 năm.
- Điều trị ngoại khoa
Chỉ định khi điều trị nội khoa thất bại/ theo yêu cầu BN không mong muốn dùng thuốc lâu dài. Phương pháp: phẫu thuật tạo hình Nissen. Biến chứng sau phẫu thuật( 5-20%): nuốt khó, đau ngực, HC ứ hơi, sa dạ dày và tiêu chảy do tổn thương dây thần kinh X. Tỷ lệ tử vong < 1 %. Khoảng 62 % BN phải dùng thuốc PPI sau phẫu thuật trung bình 10 năm.
Xem thêm các bệnh lý khác tại đây
