Xơ gan là giai đoạn muộn của quá trình xơ hóa (tạo sẹo) ở gan do nhiều tác nhân khác nhau gây ra, chẳng hạn như viêm gan virus và nghiện rượu mãn tính. Tình trạng các tế bào gan bị tổn thương liên tục trong một thời gian dài, các mô sẹo sẽ liên tục thay thế các mô bị tổn thương dẫn tới xơ gan. Khi các mô sẹo xuất hiện ngày càng nhiều sẽ ngăn chặn dòng máu lưu thông qua gan, làm suy giảm chức năng gan nghiêm trọng.
Các giai đoạn của bệnh
Giai đoạn 1
Ở giai đoạn này không có dấu hiệu gan bị tổn thương. Nhưng trong trường hợp này gan đã có tình trạng bị viêm. Do các tế bào gan bị viêm liên tục nên gan tự cố gắng đảo ngược lại quá trình này và hình thành sự xơ hóa. Bệnh nhân sẽ cảm thấy mệt mỏi và thiếu năng lượng tại giai đoạn này, rất khó để hiểu vấn đề gì đang xảy ra với gan.
Mặc dù gan bị tổn thương nhưng bệnh nhân thường không có dấu hiệu đáng chú ý vì sự xơ hóa là chưa nhiều. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, nếu được điều trị đúng cách gan vẫn có thể hồi phục và trở lại như bình thường.
Giai đoạn 2
Ở giai đoạn này áp lực tĩnh mạch cửa đang tăng dần. Các mô xơ hóa xuất hiện nhiều hơn. Cần phải loại bỏ nguyên nhân gây bệnh thì mới có thể làm tăng cơ hội khỏi bệnh.
Giai đoạn 3
Bệnh nhân xuất hiện hiện tượng cổ trướng. Lượng dịch tại ổ bụng tăng nhanh báo hiệu gan đã bị xơ hóa rất nhiều. Giai đoạn này gan không thể trở lại bình thường, ghép gan thường được đề xuất để chữa khỏi bệnh. Trong giai đoạn này, có rất nhiều dấu hiệu đáng chú ý bao gồm:
- Ăn không ngon
- Sụt cân nhanh
- Mệt mỏi
- Bối rối
- Da vàng, nhợt nhạt, thở nhanh
- Viêm da, ngứa không hồi phục
- Đường huyết tăng giảm thất thường
- Phù chân, mắt cá. Dấu hiệu sang giai đoạn cuối
Giai đoạn 4
Quá trình xơ hóa đã xảy ra hoàn toàn trên gan. Các biến chứng như xuất huyết tiêu hóa, bệnh não gan hay tăng áp lực tĩnh mạch cửa. Nếu những dấu hiệu này không được phát hiện thì bệnh nhân cũng sẽ không thể tiến hành ghép gan. Thời gian sống cho bệnh nhân sẽ vào khoảng 12 tháng. Dấu hiệu cũng giống như giai đoạn 3 và có thêm một vài triệu chứng:
- Tinh thần luôn mệt mỏi
- Rất buồn ngủ
- Lòng bàn tay son
- Tính cách thay đổi
- Suy thận và dẫn tới thiểu niệu
- Sốt cao
- Viêm màng bụng.
Triệu chứng của bệnh
Ở mỗi giai đoạn bệnh khác nhau sẽ gây ra các triệu chứng khác nhau. Vào giai đoạn đầu của bệnh, sẽ có một số triệu chứng sau:
- Cơ thể mệt mỏi, thiếu năng lượng
- Chán ăn, ăn không ngon
- Buồn nôn
- Sốt nhẹ
- Giảm cân ngoài ý muốn
Vào giai đoạn bệnh nghiêm trọng hơn:
- Vàng da, vàng mắt
- Ngứa da, sạm da
- Dễ bị bầm tím và chảy máu
- Lòng bàn tay đỏ rực lên (bàn tay son)
- Xuất hiện nhiều nốt giãn mạch màu đỏ trên da, còn gọi là nốt sao mạch
- Sưng (phù) ở cẳng chân, bàn chân và mắt cá chân
- Cổ trướng còn gọi là báng bụng (tích tụ dịch trong ổ bụng)
- Nước tiểu sẫm màu
- Phân có thể màu nhạt
- Lú lẫn, giảm trí nhớ, thay đổi tính cách
- Đi ngoài ra máu, hoặc ói ra máu
- Giảm ham muốn tình dục, biểu hiện qua mãn kinh sớm (ở phụ nữ) hoặc tuyến vú phát triển (ở nam giới), tinh hoàn teo lại.
Nguyên nhân gây bệnh
- Viêm gan virus
Viêm gan virus mãn tính hiện đang chiếm tỷ lệ cao nhất về nguyên nhân gây xơ gan tại Việt Nam. Đặc biệt, viêm gan B và C có thể tiến triển thành xơ gan và ung thư gan. Hiện tại, tỷ lệ người mắc viêm gan B và C ở Việt Nam rất cao với khoảng 10 triệu trường hợp mắc viêm gan B và 1 triệu trường hợp mắc viêm gan C.
- Lạm dụng rượu, bia
Lạm dụng rượu là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan. Với văn hóa sử dụng rượu phổ biến ở Việt Nam, trước đây rượu bia là nguyên nhân phổ biến nhất gây xơ gan được phát hiện. Khi được đưa vào cơ thể, rượu sẽ làm tổn hại các tế bào gan một cách từ từ. Ban đầu, rượu có thể gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ, sau đó là viêm gan mạn tính và cuối cùng là xơ gan.
- Các nguyên nhân xơ gan khác
Nếu người bệnh bị xơ gan không phải nguyên nhân do rượu bia: Là dạng viêm gan liên quan đến thừa cân, béo phì, gan thấm mỡ và tiểu đường type 2
Viêm gan tự miễn: Một tình trạng mà hệ thống miễn dịch của cơ thể quay sang tấn công các mô gan khỏe mạnh, khiến gan bị tổn thương
Lạm dụng thuốc, bao gồm cả thuốc kê đơn và thuốc không kê đơn (acetaminophen, thuốc kháng sinh và một số loại thuốc chống trầm cảm) có thể dẫn đến xơ gan.
Xơ gan do ký sinh trùng: Amíp, ký sinh trùng sốt rét và sán lá gan là những loại ký sinh trùng thường gặp nhất gây nên các tổn thương tế bào gan và dẫn đến xơ gan
Một số các tình trạng di truyền: Bệnh Wilson, thiếu alpha-1 antitrypsin, hemochromatosis, hội chứng Alagille, các bệnh về dự trữ glycogen… có thể gây xơ gan
Xơ gan do các bệnh làm tổn thương hoặc tắc nghẽn ống dẫn mật trong gan: Viêm đường mật, tắc ống mật, ung thư đường mật…
Xơ gan do ứ đọng máu kéo dài: Bệnh suy tim, viêm tắc tĩnh mạch trên gan
Phương pháp điều trị bệnh
Xét nghiệm
Xét nghiệm đánh giá chức năng gan:
- Công thức máu
- Đông máu cơ bản
- Sinh hóa: Ure, creatinin, glucose, protein, albumin, bilirubin, mỡ máu, AST, ALT, GGT, AFP, CRP…), nước tiểu (tổng phân tích nước tiểu, điện giải đồ niệu)
- Siêu âm ổ bụng
- Nội soi dạ dày.
Xét nghiệm thăm dò biến chứng:
- Cổ trướng & nhiếm trùng dịch cổ trướng
- Xuất huyết tiêu hóa do vỡ giãn tĩnh mạch
- Hội chứng gan thận
- Hôn mê gan
- Hội chứng gan phổi
- Bệnh cơ tim,
- Ung thư gan
Xét nghiệm tìm nguyên nhân:
Không bắt buộc phải làm tất cả các xét nghiệm thăm dò, tuỳ từng trường hợp cụ thể.
- Virus: HbsAg, antiHCV, HEV IgM nếu vàng da nhiều. Định lượng nồng độ virus nếu có.
- Tự miễn: KTKN, AMA-M2, anti Sm, LKM1, LC1…
- Rối loạn chuyển hóa: sắt (sắt, ferritin), đồng (ceruloplasmin, Cu niệu 24h và Cu máu, khám mắt, chụp MRI sọ não), alpha-1 antitrypsin.
- Các nguyên nhân do mạch máu (hội chứng Budd- Chiari): siêu âm Doppler hệ mạch cửa và hệ mạch trên gan, chụp MsCT hệ mạch cửa và hệ mạch trên gan.
Điều trị
Mục tiêu:
- Điều trị nguyên nhân
- Phòng ngừa các yếu tố thúc đẩy nặng thêm bệnh gan.
- Điều trị và phòng ngừa các biến chứng.
- Xác định thời gian thích hợp và tối ưu cho ghép gan.
Điều trị nguyên nhân
- Xơ gan thường không thể đảo ngược trong giai đoạn tiến triển.
- Một số bệnh gan mạn tính đáp ứng với điều trị ngay cả khi tiến triển xơ gan.
- Điều trị nguyên nhân cần được thực hiện:
+ Tự miễn: điều trị corticoid và ức chế miễn dịch
+ Bỏ rượu, statin: statin có thể làm giảm tỷ lệ tử vong và tỷ lệ tiến triển mất bù ở bệnh nhân xơ gan rượu.
+ Viêm gan virus mạn: (xem bài phác đồ điều trị viêm gan B, viêm gan C)
+ Xơ gan mật tiên phát: ursodeoxycholic acid
+ Hemochromatosis và Wilson
+ Phẫu thuật: với nguyên nhân do tổn thương mạch máu.
+ Cắt lách nếu có hội chứng Banti
Phòng ngừa các yếu tố thúc đẩy:
- Tránh các tác nhân thúc đẩy bệnh gan nặng lên:
+ Rượu
+ Quá liều các thuốc điều trị (liều cao acetaminophen)
+ Các thuốc có tác dụng phụ độc với gan: NSAIDs, ức chế men chuyển, PPI, chẹn beta khi xơ gan Child Pugh C.
+ Một số loại thảo dược
- Tiêm phòng:
+ Tiêm phòng vắc xin viêm gan A và B.
+ Tiêm vắc xin phế cầu và cúm hàng năm: cân nhắc.
MRS
Ghép gan
- Chỉ định tuyệt đối với xơ gan mất bù.
- Xác định bệnh nhân đủ tiêu chuẩn ghép gan.
- Giới thiệu đến trung tâm ghép đánh giá.
* Tham khảo thêm bài viết VIÊM GAN VIRUS C: CĂN BỆNH ĐÁNG LO NGẠI để biết thêm thông tin.
