1. Tăng huyết áp là gì?
Tăng huyết áp là bệnh lý mạn tính với tình trạng tăng dai dẳng huyết áp động mạch. Theo Hội Tim Mạch Học Quốc Gia Việt Nam VNHA 2018, chẩn đoán tăng huyết áp khi đo huyết áp phòng khám có huyết áp tâm thu ≥ 140mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥90mmHg.
Tăng huyết áp (THA) được ví là “kẻ giết người thầm lặng” bởi triệu chứng bệnh rất khó nhận biết, thường chỉ thoáng qua. Nó cũng là yếu tố nguy cơ chính của suy tim, rung nhĩ, bệnh thận mạn, bệnh mạch máu ngoại vi, suy giảm chức năng nhận thức …
Tần suất THA vẫn không ngừng gia tăng không những trên thế giới mà ngay tại nước ta. Trên toàn cầu hiện có 1 tỷ người THA và dự kiến sẽ tăng 1,5 tỷ vào năm 2025. THA là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sớm với khoảng 10 triệu người năm 2015; trong đó có 4,9 triệu người do bệnh mạch vành và 3,5 triệu người do đột quỵ.
2. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ
Phần lớn tăng huyết áp ở người trưởng thành là không rõ nguyên nhân (THA nguyên phát), chỉ có khoảng 10% các trường hợp là có nguyên nhân (THA thứ phát) như do một số bệnh lý cụ thể và thường gặp ở trẻ em.
Các yếu tố nguy cơ của bệnh tăng huyết áp (JNC7/AHA2017 - Liên uỷ ban Quốc gia Hoa Kỳ/ Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ):
+ Kháng insulin (ở bệnh nhân đái tháo đường), rối loạn lipid huyết.
+ Chủng tộc, nam giới.
+ Người hút thuốc lá, nghiện rượu, người ít vận động, béo phì
+ Stress, hội chứng ngưng thở khi ngủ.
+ Chế độ ăn nhiều Na, nhiều chất béo bão hoà, ăn ít kali, canxi và magie
3. Triệu chứng
Tăng huyết áp thường âm thầm mà không có bất kỳ triệu chứng nào. Một số trường hợp có thể xuất hiện một số dấu hiệu nhưng thường không rõ ràng. Chỉ khi bệnh tăng huyết áp trở nặng, người bệnh mới cảm nhận rõ ràng những triệu chứng tăng huyết áp.
Một số triệu chứng điển hình nghi ngờ bệnh tăng huyết áp: Đau đầu, hoa mắt, ù tai, mất thăng bằng, thở nông, chảy máu mũi, đau ngực, khó thở, tim đập nhanh, chóng mặt, mắt nhìn mờ. mặt đỏ, buồn nôn, ói mửa, tiểu máu, mất ngủ, …
4. Chẩn đoán
Đo huyết áp (JNC7):
- Ít nhất 2 lần đo/lần khám, lấy trung bình
- Lặp lại ở ít nhất 2 lần khám
- Dụng cụ được chuẩn hóa mỗi 6 tháng với huyết áp kế Hg
Một số lưu ý khi chuẩn bị kiểm tra huyết áp để có kết quả chính xác nhất:
- Không uống cà phê, hút thuốc khi chuẩn bị kiểm tra huyết áp.
- Nên đi vệ sinh trước khi đo huyết áp.
- Ngồi yên trong 5 phút trước khi kiểm tra.
Xác định THA dựa vào trị số huyết áp đo được sau khi đo huyết áp đúng quy trình tại phòng khám. Ngưỡng chẩn đoán THA để xác định mức độ tăng huyết áp theo VNHA 2018:
Một số phương pháp đo huyết áp khác:
Giáo dục bệnh nhân tự đo huyết áp theo dõi, việc này có những lợi ích là: tránh cho bệnh nhân phải đến cơ sở y tế liên tục, giảm chi phí, giúp theo dõi điều trị tốt; tránh hiện tượng THA “áo choàng trắng”; làm bệnh nhân tích cực với điều trị THA.
Đo huyết áp liên tục (Holter huyết áp). Biện pháp này không dùng để áp dụng thường quy, nó có ích trong một số trường hợp như nghi ngờ bệnh nhân có THA “áo choàng trắng”, THA cơn, THA kháng lại điều trị, tụt HA do dùng thuốc hạ HA.
Đánh giá bệnh nhân tăng huyết áp trước điều trị
Việc thăm khám một bệnh nhân THA nhằm vào 3 mục đích sau:
• Tìm hiểu nguyên nhân (nếu có).
• Đánh giá các biến chứng (tổn thương cơ quan đích).
• Đánh giá các yếu tố nguy cơ về tim mạch hoặc các rối loạn khác để có thái độ điều trị đúng mức và tiên lượng bệnh.
Khai thác bệnh sử bao gồm:
a. Khai thác tiền sử THA, thời gian, mức độ THA.
b. Tiền sử các bệnh tim mạch, các triệu chứng bệnh tim mạch, suy tim, TBMN, bệnh mạch ngoại vi, bệnh thận, tiểu đường, rối loạn mỡ máu...
c. Các thói quen, lối sống (béo phì, hút thuốc lá, uống rượu, chế độ ăn nhiều muối...), trình độ giáo dục, điều kiện sống...
d. Tiền sử gia đình về THA và các bệnh tim mạch...
e. Các thuốc hạ áp đã dùng và mức độ đáp ứng...
Thăm khám thực thể:
a. Đo HA (nêu trên). Trong một số trường hợp nghi ngờ cần đo huyết áp các tư thế và đo HA tứ chi.
b. Khám toàn trạng, chú ý chiều cao, cân nặng.
c. Thăm khám đáy mắt.
d. Thăm khám hệ tim mạch, chú ý các tiếng thổi ở tim, nhịp tim, các dấu hiệu suy tim, tiếng thổi ở các mạch máu lớn...
e. Thăm khám bụng chú ý tiếng thổi ở động mạch chủ hay động mạch thận, thận to hay không, các khối bất thường ở bụng...
Các thăm dò cận lâm sàng:
a. Các thăm dò thường quy trong THA là:
• Phân tích nước tiểu.
• Công thức máu.
• Sinh hoá máu (điện giải đồ, glucose khi đói, Cholesterol toàn phần và HDL- cholesterol).
• Điện tâm đồ 12 chuyển đạo.
b. Các thăm dò hỗ trợ: nếu cần thì thăm dò thêm:
• Creatinin máu, protein niệu 24 giờ, acid uric, LDL-C, Triglycerid trong máu.
• Nồng độ renin, catecholamin... máu trong một số trưòng hợp hãn hữu.
• Siêu âm tim để đánh giá khối lượng cơ thất trái và chức năng thất trái hoặc có kèm theo bệnh hay các biến chứng tim mạch khác.
5. Điều trị
Nguyên tắc điều trị:
1. Ngăn ngừa lâu dài các biến chứng.
2. Đưa HA về trị số bình thường (< 140/90 mmHg, nếu có tiểu đường thì số HA phải <135/85 mmHg).
3. Điều trị cần hết sức tích cực ở bệnh nhân đã có tổn thương cơ quan đích.
4. Phải cân nhắc từng cá thể bệnh nhân, các bệnh kèm theo, các yếu tố nguy cơ, các tác dụng phụ và ảnh hưởng có thể của thuốc mà có chế độ dùng thuốc thích hợp.
5. Nếu không có những tình huống THA cấp cứu thì HA nên được hạ từ từ để tránh những biến chứng thiếu máu cơ quan đích (não).
6. Việc giáo dục bệnh nhân cần phải nhấn mạnh:
• Điều trị THA là một điều trị suốt đời;
• Triệu chứng cơ năng của THA không phải lúc nào cũng gặp và không tương xứng với mức độ nặng nhẹ của THA;
• Chỉ có tuân thủ chế độ điều trị thích hợp mới giảm được đáng kể các tai biến do THA.
5.1. Điều trị không dùng thuốc (thay đổi lối sống):
Là phương pháp điều trị bắt buộc dù có kèm theo dùng thuốc hay không.
Giảm cân nặng nếu thừa cân:
a. Chế độ giảm cân cần đặc biệt được nhấn mạnh ở những bệnh nhân nam giới béo phì thể trung tâm (béo bụng).
b. Việc giảm béo phì đã được chứng minh làm giảm được cholesterol và giảm phì đại thất trái.
c. Không áp dụng chế độ này cho phụ nữ có thai bị THA.
Hạn chế rượu:
a. Nếu dùng quá nhiều rượu làm tăng nguy cơ tai biến mạch não ở bệnh nhân THA, làm tăng trở kháng với thuốc điều trị THA.
b. Một số điều tra cho thấy nếu dùng lượng rượu thích hợp thì có thể làm giảm nguy cơ bệnh mạch vành (hiệu ứng ngược).
c. Do đó lượng rượu nếu có dùng cần hạn chế ít hơn 30 ml ethanol/ngày (ít hơn 720 ml bia, 300 ml rượu vang và 60 ml rượu Whisky).
d. Tuy nhiên, với một số dân tộc mà số cân nặng không nhiều (như người dân nước ta) thì lượng rượu nếu có dùng chỉ nên bằng một nửa lượng rượu nói trên.
Tăng cường luyện tập thể lực:
a. Nếu tình huống lâm sàng cho phép nên khuyến khích bệnh nhân tập thể dục đều.
b. Chế độ luyện tập cần đều đặn ít nhất 30 - 45 phút/ngày và hầu hết các ngày trong tuần.
c. Với những bệnh nhân có triệu chứng hoặc nguy cơ bệnh mạch vành cần phải cho bệnh nhân làm các nghiệm pháp gắng sức thể lực trước khi quyết
định cho bệnh nhân chế độ tập thể lực.
Chế độ ăn:
a. Giảm muối (Natri), đã được chứng minh làm giảm số huyết áp và nguy cơ biến chứng ở bệnh nhân THA. Chế độ ăn giảm muối nên thực hiện với lượng muối < 6 g NaCl/ngày hoặc < 2,4 g Natri/ngày.
b. Duy trì đầy đủ lượng Kali khoảng 90 mmol/ngày, đặc biệt ở bệnh nhân có dùng thuốc lợi tiểu để điều trị THA.
c. Bảo đảm đầy đủ calcium và magnesium.
d. Chế độ ăn hạn chế các mỡ động vật bão hoà, hạn chế các thức ăn giàu Cholesterol.
Bỏ thuốc lá: Cần hết sức nhấn mạnh để bệnh nhân cương quyết từ bỏ hút thuốc lá trong mọi trường hợp, vì đây là một trong những nguy cơ mạnh nhất của các biến chứng tim mạch.
5.2. Điều trị dùng thuốc
Với những trường hợp bệnh tiến triển nặng, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng một số loại thuốc hạ huyết áp như:
- Thuốc giãn mạch.
- Thuốc lợi tiểu.
- Thuốc ức chế Beta.
- Thuốc ức chế hấp thụ canxi.
- Các chất ức chế men chuyển ACE
Viết bình luận