Tên khoa học: Morinda officinalis How.
Thuộc họ: Cà phê (Rubiaceae)
Tên gọi khác: Ba kích thiên, cây ruột gà, thao tầy cáy, ba kích nhục, liên châu ba kích.
1. Mô tả cây
Cây loại thảo, sống lâu năm, thân leo, lá mọc đối, cứng nhọn, dài 6-14 cm, rộng 1,5-6 cm, hình mác, non có màu xanh, về già có màu trắng mốc. Hoa lúc đầu trắng, sau vàng, 2-10 cánh hoa, 4 nhị. Quả hình cấu, khi chín màu đỏ.
2. Phân bố, thu hái và chế biến Ba kích
Cây ba kích mọc hoang ở ven rừng, trên đồi rậm giữa các bụi bờ, bãi hoang nhiều nhất ở Quảng Ninh (Hải Ninh, Hồng Quảng), Hà Tây, Phú Thọ, Bắc Ninh, Bắc Giang. Nhưng hiện không đủ nhu cẩu, cẩn nghiên cứu trồng. Rễ đào quanh năm, tốt nhất vào thu đông. Đào về rửa sạch đất cát, phơi hay sấy khô. Khi gần khô đâp dẹt rổi lại phơi cho thật khô.
3. Thành phần hóa học của Ba kích
Trong rễ ba kích chủ yếu có chất anthraglucozit, rất ít tinh dầu, chất đường, nhựa và axít hữu cơ. Rễ tươi có vitamin C (Đỗ Tất Lợi và Võ Hữu Đức, 1961). Theo các tài liệu cũ, chỉ có vitamin C, nhưng ba kích khô không có vitamin C.
4. Tác dụng dược lý
Nước sắc ba kích có tác dụng làm tăng sự co bóp của ruột và giảm huyết áp, không có độc.
5. Công dụng và liều dùng
Tinh vị theo tài liệu cổ: Ba kích có vị cay ngọt, tính hơi ôn. Vào thận kinh. Có tác dụng ôn thận trợ dương, mạnh gân cốt, khử phong thấp. Dùng chữa dương ủy. phong thấp cước khí, gân cốt yếu, mềm, lưng gối mỏi đau. Người âm hư. hỏa thịnh, đại tiên táo bón cấm dùng. Trong nhân dân, ba kích là một vị thuốc bổ trí não và tinh khí, dùng trong các bênh liệt dương, sớm xuất tinh, di mộng tinh, phụ nữ kinh nguyệt không đểu. Còn dũng chữa bệnh phong thấp, mạnh gân cốt. Ngày dùng 4-10g dưới dạng thuốc sắc hay cao lỏng. Nhân dân ở những nơi có cây này mọc hoang thường đào củ nấu với thịt gà, ăn để bổi bổ sức khỏe.
Ở Trung Quốc có dùng ba kích trong đơn thuốc "Nhị tiên thang" để chừa bệnh cao huyết áp có kết quả. Đặc biệt đối với phụ nữ bị cao huyết áp ở thời kỳ hết kinh, kết quả thấy rõ rệt. Theo Đại chúng y học 9/1959 trang 332 đã chữa 360 trường kết quà dạt tới 74%. Đơn thuóc như sau:
Tiên mao (Curculigo orchioides), dâm dương hoắc (Epimedium grandiflorum), ba kích (Morinda officinalis), tri mẫu (Anemarrhenu asphodeloides ), hoàng bá (Phcllodcndron amurense), đương quy (Angelica sinensis ) mỗi vị 12g, nước 600ml. Sắc còn 200ml. Chia ba lẩn uống trong ngày. Thời gian điều trị 3 tháng
Đơn thuốc khác có ba kích
Ba kích nhục 10g, thục địa 10g, nhân sâm (hoác đảng sâm) 4g, thỏ ty tử 6g, bổ cốt toái 5g. tiêu hổi hương 2g, nước 600ml. sác còn 200ml, chia ba lấn uống ưong ngày. Dùng chữa những người già yếu chân gối tê mỏi.
Xem thêm các thông tin khác tại đây.
