Tên gọi khác: Kim mao cẩu tích, Cu li, Rễ lông cu li, Cù liền.
Tên khoa học: Cibotium barometz
Họ: Kim mao (Dicksoniaceae)
1. Mô tả dược liệu
Cẩu tích là một loài quyết thực vật, thân yếu, chiều cao khoảng 1.5 – 2.5m. Lá dài, một số lá có thể dài đến 2m và bề mặt lá được phủ lông vàng bóng, mịn. Lá kép lông chim, mỗi lá gồm khoảng 15 – 20 cặp lá chét. Lá chét nhỏ, nhọn ở đầu và mép có răng cưa. Dưới mặt lá có các bào tử nhỏ. Thân rễ được phủ lông vàng nâu bao phủ. Cẩu tích thường sống trên những tảng đá lớn, có độ ẩm cao hoặc mọc trên những thân gỗ lớn.
2. Phân bố, thu hái, sơ chế
Cẩu tích mọc hoang ở những vùng đất ẩm gần khe suối, bờ hồ,… Cây mọc nhiều ở tình Hà Giang, Lào Cai, Lâm Đồng, Quảng Nam, Đà Nẵng,…
Thu hái vào mùa thu – đông. Sau khi thu hoạch rễ, đem cạo lông vàng để riêng, cắt bỏ cuống lá và rễ con. Sau đó dùng rửa sạch, thái phiến rồi đem phơi hoặc sấy khô. Khi dùng có thể tẩm thuốc với rượu trong vòng 1 đêm rồi đem sao vàng.
Dược liệu sau khi bào chế có màu nâu, vỏ ngoài gồ ghề và sần sùi. Dài khoảng 4 – 10cm, đường kính 2 – 5cm, chất cứng, khó bẻ và cắt.
3. Thành phần hóa học
Dược liệu cẩu tích có chứa vitamin E, tinh dầu, chất màu, alkaloid,…
4. Vị thuốc củ cẩu tích
Tính vị: vị ngọt, đắng, cay, tính ôn
Quy kinh: Can và thận
Tác dụng theo đông Y: Công dụng: Mạnh gân xương, trừ phong thấp và bổ can thận. Chủ trị: Bạch đới, khí hư, tiểu tiện nhiều lần, đau lưng, thận hư yếu,… Ngoài ra nhân dân còn dùng lông ở thân rễ của cây cu li đắp lên vết thương giúp cầm máu.
Tác dụng theo dược lý hiện đại: Có tác dụng cầm máu
5. Bài thuốc
Bài thuốc trị chứng can thận bất túc (tiểu tiện nhiều, đau nhức ngang sống lưng)
Bài thuốc 1: Đỗ trọng, ngưu tất mỗi vị 10g, cẩu tích 15g, mộc qua 6g và sinh mễ nhân 12g. Đem sắc với 600ml nước còn 200ml, đem chia thành 3 lần uống và dùng hết trong ngày.
Bài thuốc 2: Lộc giao (chưng), ngưu tất, đỗ trọng, sơn thù du và thỏ ty tử mỗi vị 12g, cẩu tích 16g, thục địa 16g. Đem các vị sắc lấy nước uống.
Bài thuốc trị chứng can thận hư suy, chân cẳng đau do phong thấp
Chuẩn bị: Hoàng kỳ, đan sâm và cẩu tích mỗi vị 30g, phòng phong 15g, đương quy 25g, rượu 1 lít.
Thực hiện: Đem ngâm với rượu trong vòng 1 tuần rồi dùng rượu uống hằng ngày.
Bài thuốc trị gối mỏi, đau lưng do thận âm hư
Chuẩn bị: Phục linh, đương quy, cẩu tích và thỏ ty tử các vị bằng lượng nhau.
Thực hiện: Đem dược liệu nghiền thành bột mịn, chế với mật ong làm thành viên nặng 9g. Mỗi lần dùng 1 – 2 viên uống với nước sôi để nguội, ngày dùng 3 lần.
Lưu ý khi dùng dược liệu cẩu tích
Không dùng dược liệu cho người bị thân hư do nhiệt (lưỡi khô, mồm miệng đắng, tiểu tiện ít, nước tiểu vàng).
Bài thuốc từ cẩu tích có tác dụng bồi bổ gan thận và cải thiện các triệu chứng như tiểu tiện nhiều, tiêu lỏng, đau lưng mỏi gối,… Tuy nhiên để hạn chế tác dụng phụ khi điều trị, bạn nên trao đổi với bác sĩ trước khi thực hiện những bài thuốc nói trên.
