BẠN BỊ ĐỘT QUỴ HAY CƠN ĐAU TIM?

Đột quỵ của não xảy ra khi dòng máu và dưỡng khí đi lên não bị gián đoạn, do một mạch máu nuôi não bị tắc nghẽn do cục máu đông hay do mạch máu bị vỡ.

Đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ ba ở Hoa Kỳ. Điều trị đạt kết quả cao nhất khi được xử trí trong vài giờ đầu tiên sau đột quỵ, do đó việc nhận biết các triệu chứng và cấp cứu nhanh chóng là rất quan trọng. Khi bạn nghi ngờ đột quỵ, gọi 115 ngay lập tức hoặc đi khám ngay tại các cơ sở y tế địa phương gần nhất. Các dịch vụ y tế cấp cứu có thể bắt đầu việc cứu chữa có tính sống còn ngay trong xe cứu thương hoặc tại y tế cơ sở.

“Chúng tôi dùng cụm từ ‘thời gian tức là não’ (‘time is brain’) để hướng dẫn cho mọi người là họ đi đến phòng cấp cứu càng sớm thì họ càng có nhiều hơn cơ may đạt kết quả tốt,”

Christa Callahan nói. Ông này là Quản trị trưởng Điều dưỡng Chương trình Đột quỵ của Bệnh viện Inova Fairfax, một trong các Trung tâm Đột quỵ hàng đầu. “Nếu bạn đang có cơn đau ngực, bạn không được do dự kêu gọi sự trợ giúp, còn cho người có các triêu chứng đột quỵ thì họ thường chờ xem các triệu chứng có tự hết hay không. Chậm trễ có thể chết người. Điều trị sớm làm giảm nguy cơ tử vong hoặc tàn phế do đột quỵ gây ra.”

7. CÁC CĂN NGUYÊN LÀ NHỮNG GÌ?

Cả hai, đột quỵ và nhồi máu cơ tim đều có thể xảy ra do các động mạch nuôi não và tim bị tắc nghẽn.

Các căn nguyên của đột quỵ Type hay gặp nhất của đột quỵ là đột quỵ do thiếu máu (ischemic stroke):

Cục máu đông bên trong một động mạch của não có thể làm ngưng tuần hoàn não, dẫn đến đột quỵ.

Các động mạch cảnh đưa máu tới não. Mảng (plaque) hình thành bên trong động mạch cảnh có thể vỡ ra, hình thành cục máu đông và gây tắc nghẽn tương tự.

Một loại lớn khác của đột quỵ là đột quỵ chảy máu. Xảy ra khi mạch máu trong não bị vỡ và máu chảy vào mô chung quanh. Huyết áp cao làm căng giãn thành các động mạch có thể gây ra tai biến này.

Các căn nguyên của cơn đau tim (nhồi máu cơ tim)

Cơn đau tim xảy ra khi động mạch vành (là động mạch cung cấp máu cho cơ tim) bị cục máu đông làm tắc một phần hay hoàn toàn.

Cũng có thể gặp khi có mảng cholesterol to bồi đắp dần trong lòng động mạch, làm yếu và chậm dần, diễn tiến theo thời gian làm ngưng hoàn toàn dòng chảy.

8. CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ LÀ NHỮNG GÌ?

Mặc dù cơn đau tim và đột quỵ là khác nhau, chúng thường có chung nhiều các yếu tố nguy cơ. Bao gồm:

• Hút thuốc lá
• Cholesterol cao
• Huyết áp cao
• Tuổi tác
• Bệnh sử gia đình
• Bệnh đái tháo đường
• Lối sống tĩnh tại
• Rung nhĩ

Huyết áp cao làm căng các thành mạch khiến cho thành mạch cứng hơn và kém giãn nở theo nhu cầu để duy trì một tuần hoàn khỏe mạnh. Tuần hoàn kém có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ và cơn đau tim.

Nếu bạn có nhịp tim bất thường của rung nhĩ (atrial fibrillation – AF), bạn cũng có tăng nguy cơ đột quỵ. Bởi vì nhịp tim đập của bạn không đều đặn trong rung nhĩ, máu có thể đóng thành vũng (pool) trong tim bạn và tạo ra máu cục. Khi cục máu vỡ, các mảnh rời ra và có thể thoát khỏi tim đi lên não trở thành cục tắc nghẽn (embolus) gây ra đột quỵ thiếu máu.

9. CHẨN ĐOÁN CƠN ĐAU TIM VÀ ĐỘT QUỴ THẾ NÀO?

Nếu bạn có các triệu chứng đột quỵ, bác sĩ của bạn sẽ có một thống kê nhanh các triệu chứng và bệnh sử. Có khả năng bạn phải chụp não cắt lớp. Chụp não cắt lớp cho thấy các ổ tụ máu trong não và các vùng thiếu máu não. Bác sĩ có thể chỉ định chụp cộng hưởng từ. Có những bộ xét nghiệm sinh hóa khác nhau để chẩn đoán cơn đau tim. Bác sĩ sẽ tìm thêm các triệu chứng và bệnh sử của bạn. Sau đó làm thêm điện tim để kiểm tra sức khỏe của cơ tim. Thử máu để kiểm tra các enzym đặc hiệu và chỉ điểm cho một cơn đau tim đã và đang diễn tiến. Hai loại troponin thường được thử vì đó là những enzym đặc hiệu nhất cho cơn đau tim. Cũng có thể thử các hàm lượng của creatine phosphokinase (CPK) và myoglobin trong một số trường hợp. Những enzym này thường hiện diện trong máu ở mức độ thấp.

Bác sĩ có thể tiến hành thông tim: đưa một catheter dài và dễ uốn vào mạch máu đi đến tim để kiểm tra chỗ tắc.

10. ĐIỀU TRỊ NHỒI MÁU CƠ TIM VÀ ĐỘT QUỴ THẾ NÀO?

Nhồi máu cơ tim

Các thuốc thường dùng trong điều trị cơn đau tim: thuốc làm tan cục máu đông cấp cứu (sử dụng trong trường hợp bạn không thể đến kịp trung tâm y tế có phòng thông tim trong vòng 2 tiếng), thuốc ức chế kết tập tiểu cầu như Aspirin và Clopidogrel, thuốc ức chế men chuyển, thuốc chẹn kênh beta….

Điều trị tái thông dòng chảy của mạch máu bị tắc nghẽn trong nhồi máu cơ tim là hết sức cần thiết.

Tái thông mạch máu sử dụng một catheter với một bong bóng nhỏ ở đầu. Bác sĩ đưa catheter này vào mạch máu và bơm phồng bong bóng tại nơi bị tắc. Nó sẽ ép mảng tắc vào các thành của động mạch để mở rộng động mạch cho máu lưu thông tốt hơn. Có khi, bệnh nhân được đặt tại đó một ống kim loại nhỏ gọi là ống thông để giữ cho động mạch thông suốt.

Trong những trường hợp tắc nghẽn mạch máu phức tạp, phẫu thuật bắc cầu động mạch vành là cần thiết để tái lập lưu thông dòng chảy của các mạch máu nuôi tim. Các phẫu thuật viên sẽ sử dụng đoạn ghép mạch máu để bắc cầu qua chỗ mạch máu tắc nghẽn, cung cấp máu nuôi cho vùng cơ tim đoạn sau tắc nghẽn.

Sau cơn đau tim với điều trị sau đó, bạn phải tham gia vào việc phục hồi tim. Phục hồi tim kéo dài trong mấy tuần lễ với những bài tập vận động và hướng dẫn việc ăn uống, lối sống và dùng thuốc để cho sức khoẻ của tim được tốt hơn.

Tiếp sau đó, bạn cần tiếp tục tập và theo chế độ ăn tốt cho sức khỏe của tim, tránh hút thuốc, uống quá nhiều rượu và căng thẳng tinh thần (stress).

Đột quỵ

Nếu bạn bị đột quỵ thiếu máu và xử trí tại bệnh viện trong mấy giờ đầu, bác sĩ có thể cho bạn dùng loại thuốc kích hoạt plasminogen của mô (tissue plasminogen activator), giúp làm vỡ cục máu đông.

Có thể sử dụng các dụng cụ nhỏ xíu để lấy bỏ cục máu đông trong các mạch máu. Trong đột quỵ chảy máu, bạn có thể dùng phẫu thuật để phục hồi mạch máu bị thương tổn. Bác sĩ của bạn có thể dùng một cái kẹp (clip) đặc hiệu trong một số trường hợp để siết chặt đoạn mạch máu bị vỡ.

11. TRIỂN VỌNG SẼ THẾ NÀO?

Triển vọng của bạn sau đột quỵ hay cơn đau tim phụ thuộc nhiều vào mức độ nghiêm trọng của sự cố và bạn được điều trị sớm ra sao.

Một số người bị đột quỵ sẽ thấy khó khăn kéo dài trong đi lại và nói năng. Những người bị mất chức năng não thì không bao giờ hồi phục trở lại được. Cho những người được điều trị sớm sau khi bắt đầu các triệu chứng, sự hồi phục hoàn toàn là có thể.

Sau cơn đau tim, bạn có thể hy vọng tiếp tục trở lại với đa số các hoạt động mà bạn ưa thích nếu bạn làm tất cả các điều sau:

• Tuân thủ các chỉ định của bác sĩ
• Tham gia vào sự phục hồi của tim
• Giữ lối sống khỏe mạnh

Kỳ vọng sống của bạn phụ thuộc lớn vào việc bạn tuân thủ ra sao các đối phó với sức khỏe của tim. Nếu bạn bị đột quỵ hay cơn đau tim, điều quan trọng là thực hiện một cách nghiêm túc quá trình hồi phục và chịu đựng đến cùng với nó.

12. ĐỀ PHÒNG CƠN ĐAU TIM VÀ ĐỘT QUỴ

Có nhiều chiến lược giống nhau có thể giúp đề phòng đột quỵ cũng có thể giúp giảm các nguy cơ cơn đau tim. Bao gồm:

• Giữ mức cholesterol và huyết áp trong các giới hạn khỏe mạnh
• Không hút thuốc
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh
• Hạn chế rượu
• Giữ đường-huyết có kiểm soát
• Tập nhiều ngày trong tuần, nếu không thể tập tất cả các ngày
• Chế độ ăn có mức độ thấp các mỡ bão hòa, các loại đường cho thêm và sodium

Bạn không thể kiểm soát một số các yếu tố nguy cơ, chẳng hạn như tuổi và bệnh sử gia đình. Tuy vậy, lối sống lành mạnh có thể giúp bạn giảm nguy cơ cơn đau tim hay đột quỵ.

Bảng các thuật ngữ chuyên môn Anh-Việt được sử dụng trong bài viết:

Cắt bỏ qua catheter / Catheter ablation; Cơn đau tim / Heart attack; Cơn bệnh não / Brain attack; Cục tắc nghẽn / Embolus; Dịch vụ y tế cấp cứu / Emergency Medical Services – EMS; Đột quỵ / Stroke; Đột quỵ chảy máu / Hemorrhagic stroke; Đột quỵ thiếu máu / Ischemic stroke; Ghép nối tắt động mạch vành/ Coronary artery bypass grafting – CABG; Lỗ bầu dục còn mở thông / Patent foramen ovale – PFO; Thông liên nhĩ / Atrial septal defect – ASD; Ống thông / Stent; Phẫu thuât Maze / Maze surgery; Phối hợp động tác / Movement coordination; Phục hồi chức năng tim mạch / Cardiac rehabilitation; Rung nhĩ / Atrial fibrillation; Tạo hình mạch máu / Angioplasty; (các) Tế bào đang tắt tịt / Misfiring cells; Thông tim / Cardiac catheterization; Thuốc kích hoạt plasminogen của mô / Tissue plasminogen activator.

BS. Nguyễn Thị Hải Bình, BS. Bùi Ngọc Minh Tâm

Xem thêm các nội dung khác tại đây.