VẮC-XIN VÀ NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

Vắc-xin là gì?

Vắc-xin là chế phẩm có tính  kháng nguyên dùng để tạo miễn dịch đặc hiệu chủ động, nhằm tăng cường sức đề kháng của cơ thể đối với một số tác nhân gây bệnh cụ thể. Các nghiên cứu mới còn mở ra hướng dùng vắc-xin để điều trị một số bệnh.

Vắc-xin là những chế phẩm được làm từ chính vi sinh vật (hoặc một phần cấu trúc) đã chết hoặc đã được làm yếu đi. Vì vậy, vắc-xin rất ít có khả năng gây bệnh cho cơ thể.

Vì sao cần chủng ngừa cho trẻ em?

• Hệ thống miễn dịch của trẻ dưới 5 tuổi thường chưa hoàn chỉnh và sức đề kháng với bệnh cũng kém.
• Trẻ thường tiếp xúc không chọn lọc và dễ lây truyền bệnh nhất là ở môi trường nhà trẻ, trường học.
• Một số bệnh có khuynh hướng ngày càng gia tăng như SARS, H1N1, H5N1.
• Khả năng điều trị một số bệnh của y học hiện đại vẫn còn hạn chế, thậm chí ngay cả khi được điều trị kịp thời vẫn có thể để lại di chứng nặng hay tử vong.
• Xét về kinh tế, tiêm chủng vắc-xin có tính lợi ích và hiệu quả cao vì nó giúp ngừa bệnh và giảm chi phí do phải nhập viện.

Nhận định được tầm quan trọng của chủng ngừa, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyến cáo tất cả các nước nên chủng ngừa bằng vắc-xin cho trẻ em.

Những ai cần được tiêm chủng?

Mọi người đều cần chủng ngừa để được bảo vệ khỏi những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Các đối tượng cần được ưu tiên tiêm vắc-xin bao gồm:

• Trẻ em
• Thai phụ
• Phụ nữ trong tuổi sinh đẻ
• Người lớn mắc bệnh suyễn hay tâm phế mạn
• Tất cả những người có nguy cơ tiếp xúc với bệnh truyền nhiễm.

Những trường hợp không nên tiêm vắc-xin

• Trẻ có tiền sử sốc hoặc phản ứng nặng sau lần tiêm chủng trước đó (như sốt cao trên 390C kèm co giật hoặc dấu hiệu não/màng não, tím tái, khó thở).
•  Trẻ có tình trạng suy chức năng các cơ quan (như suy hô hấp, suy tuần hoàn, suy tim, suy thận, suy gan...).
• Trẻ bị suy giảm miễn dịch (HIV/AIDS, bệnh suy giảm miễn dịch bẩm sinh) có chống chỉ định tiêm chủng các loại vắc-xin sống.
• Bộ Y tế cũng quy định rõ việc thực hiện tạm hoãn tiêm vắc-xin trong các trường hợp: trẻ mắc các bệnh cấp tính; trẻ sốt 37,5⁰C trở lên hoặc hạ thân nhiệt 35,5⁰C trở xuống (đo nhiệt độ tại nách); trẻ mới dùng các sản phẩm globulin miễn dịch trong vòng 3 tháng (trừ trường hợp trẻ đang sử dụng globulin miễn dịch điều trị viêm gan B); trẻ đang hoặc mới kết thúc liều điều trị corticoid (uống, tiêm) trong vòng 14 ngày; trẻ sơ sinh có cân nặng dưới 2 kg và những trường hợp khác theo hướng dẫn của các nhà sản xuất.

Các loại vắc-xin cần được tiêm ngừa

Hiện nay, nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đã có vắc-xin phòng bệnh, nhờ đó số người bị những bệnh này đã giảm xuống rõ rệt. Một số bệnh cần chủng ngừa trong chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia gồm: lao, bại liệt, bạch hầu, uốn ván, ho gà, sởi và viêm gan siêu vi B. Chương trình áp dụng cho trẻ dưới 1 tuổi, phụ nữ có thai và được thực hiện tại tất cả trạm y tế phường xã, các phòng khám sức khỏe trẻ em quận, huyện và khoa sản của các bệnh viện công lập.

Ngoài ra, tại các bệnh viện, trung tâm y tế dự phòng, trung tâm y tế quận, huyện còn thực hiện chủng ngừa nhiều loại vắc-xin phòng bệnh như viêm gan siêu vi A, viêm gan siêu vi B, viêm não Nhật Bản, thương hàn, quai bị, sởi, rubella, thủy đậu (trái rạ), viêm màng não mủ do Haemophilus influenza type B (Hib), viêm màng não mủ do não mô cầu, cúm, viêm phổi, bại liệt, ung thư cổ tử cung… cho tất cả những người có nhu cầu.

Vì sao cần tiêm nhắc Vắc-xin?

• Đối với một số loại vắc-xin (chủ yếu vắc-xin bất hoạt), liều tiêm đầu tiên không cung cấp được khả năng miễn dịch lâu dài, cần tiêm nhắc lại để xây dựng khả năng miễn dịch hoàn chỉnh.  Ví dụ: vắc- xin bảo vệ chống lại các vi khuẩn Hib – loại vi khuẩn gây viêm màng não.
• Trong một số trường hợp khác, sau một thời gian, khả năng miễn dịch bắt đầu suy giảm, ví dụ như vắc-xin ngừa DTaP, bảo vệ chống lại bạch hầu, uốn ván và ho gà…
• Đối với một số loại vắc-xin (chủ yếu vắc-xin sống), kết quả nhiều nghiên cứu cho thấy để đáp ứng miễn dịch tốt nhất, tiêm nhiều hơn một liều là cần thiết cho tất cả mọi người. Ví dụ, sau khi tiêm một liều vắc-xin ngừa sởi - quai bị - rubella,…
• Với nhóm vắc-xin ngừa cúm, cả người lớn và trẻ em (trên 6 tháng) đều phải tiêm định kỳ mỗi năm một liều. Đây là việc cần thiết vì virus cúm gây bệnh có thể biến đổi từ năm này sang năm khác.

Tai biến sau khi tiêm Vắc-xin

Có hai loại tai biến là nhiễm bệnh và các bệnh miễn dịch:

• Vắc-xin giảm độc lực có thể gây bệnh cho người bị suy giảm miễn dịch.

Ví dụ: nguy cơ sốt bại liệt do virus Sabin (trong vòng 30 ngày sau uống) là 10−7, nghĩa là cứ 10 triệu trẻ em uống vắc-xin Sabin thì có 1 trường hợp bị tai nạn loại này. So với hiệu quả to lớn mà vắc-xin này mang lại thì tỷ lệ tai biến này có thể chấp nhận được.

• Ngoài ra, còn có nguy cơ nhiễm các tác nhân gây bệnh khác vào trong chế phẩm vắc-xin. Tuy nhiên, có thể hạn chế nguy cơ này bằng các quy trình chặt chẽ trong sản xuất, bảo quản và sử dụng.
• Một số vắc-xin có thể gây rối loạn hệ miễn dịch sau tiêm. Kết quả thử nghiệm vắc-xin phòng bệnh dại trên cừu cho thấy có xác suất gây viêm não, một bệnh tự miễn trên hệ thần kinh chiếm tỷ lệ khoảng 1/3000 - 1/1000 trường hợp.

Xử trí tác dụng phụ sau khi tiêm Vắc-xin

Sau khi tiêm vắc-xin, tùy theo loại tác dụng phụ mà chọn cách xử trí khác nhau.

• Đối với những phản ứng nhẹ như sưng, đau tại chỗ tiêm và sốt nhẹ, có thể xử trí tại nhà bằng cách cho uống Paracetamol và chườm lạnh chỗ tiêm.
• Đối với những phản ứng nặng hơn như sốt cao, co giật, tím tái… cần đưa ngay đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị thích hợp.
• Đặc biệt lưu ý cần phải theo dõi trong 48 giờ các phản ứng sau tiêm vắc-xin, nếu có da tím tái, thở mệt, sốt cao, trẻ khóc nhiều không dứt hay có những vấn đề bất thường khác thì phải đưa ngay đến các cơ sở y tế gần nhất.

Tiêm vắc-xin là một trong những giải pháp tốt nhất để chấm dứt sự ảnh hưởng nghiêm trọng của một số bệnh với con người. Tiêm chủng giúp cơ thể miễn nhiễm nếu phải tiếp xúc với tác nhân gây bệnh, đồng thời góp phần làm giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong trong cộng đồng.

Ngoài ra, không chỉ có công dụng bảo vệ trẻ em, tiêm chủng còn giúp chúng ra bảo vệ mọi người xung quanh.

Nguồn: ThS. BS. Nguyễn Huy Luân - Tạp chí sống khỏe - BV ĐH Y Dược Tp.HCM

Xem thêm bài viết về Sức khỏe sản phụ và thai nhi tại đây.