Thìa canh - hỗ trợ điều trị đái tháo đường

1. Nguồn gốc, đặc điểm sinh học 

1.1. Nguồn gốc

Dây thìa canh có xuất xứ từ rừng nhiệt đới thuộc miền Nam và Trung Ấn Độ. Được tìm thấy ở Việt Nam 2006 ở các tỉnh phía Bắc và miền Trung.

1.2. Đặc điểm sinh học

Dây thìa canh hay còn gọi là Muôi, Loã ti rừng. Thuộc chị Loã ti họ Trúc đào.

Dây thìa canh có thể có chiều dài đến 10m. Cây có nhựa mủ màu trắng. Thân cây chia thành từng lóng dài từ 8 – 12cm, đường kính thân cây mảnh và nhỏ, chỉ khoảng 3mm và có lỗ bì thưa. Lá có phiến hình trứng ngược hoặc bầu dục với chiều rộng 2,5 – 5 cm và dài 6 – 7 cm. Đầu lá nhọn có mũi và gân phụ 4 – 6 cặp. Gân có thể thấy rõ ở mặt dưới và nhăn lúc khô. Cuống lá dài 5 – 8 mm. Cây có hoa nhỏ, xếp thành xim dạng tán ở nách lá và có màu vàng. Đài có lông mịn và rìa lông, tràng không lông ở mặt ngoài, còn tràng phụ 5 răng. Hạt dài khoảng 5.5 cm, dẹp và có lông mào dài khoảng 3cm. Khi quả chín rụng thì vỏ tách đôi, có hình dáng giống như chiếc thìa.

2. Thành phần hóa học

Thành phần hóa học có hoạt tính sinh học chính là hoạt chất GS4 với tên khoa học là Gymnema sylvestre bao gồm tổ hợp nhiều acid gymnemic và một số hoạt chất thuộc nhóm saponin triterpenoid  với tác dụng kích thích sản sinh và tái tạo tế bào Beta trong đảo Langerhans của tuyến tụy giúp tăng tiết insulin, ức chế hấp thu glucose ở ruột non do có cấu trúc phân tử gần giống glucose gây cạnh tranh với glucose, ức chế gan tái tạo glucose từ glucogen vào máu.

Ngoài ra, cây còn chứa các thành phần khác như acid tartaric, acid formic, acid butyric, lupeol, anthraquinon, hentri-acontan, pentatriacontan, α và β- chlorophylls, phytin, resins, d-quercitol, peptid Gumarin ( ngăn sự hấp thu một phần nhỏ glucose ở lưỡi và tác động vùng dưới đồi gây mất cảm giác vị giác với vị đắng, ngọt).

Dịch chiết cây cũng cho thấy có thành phần alkaloid có tác dụng giảm đau và làm dịu.

3. Thìa canh có thực sự tốt ?

3.1. Tác dụng đối với bệnh đái tháo đường

Từ hơn 2000 năm về trước, tại Ấn Độ người ta đã biết dùng dây thìa canh để chữa bệnh tiểu đường mà sử sách Ấn ghi lại là bệnh “nước tiểu ngọt như mật”. Theo một số nghiên cứu của các nhà khoa học thế giới như nghiên cứu của khoa Dược, Viện Khoa học Y khoa Hind – Mau – Ataria – Sitapur – Uttar Pradesh – Ấn Độ và giáo sư của Khoa Dược – Đại học Y King George – Lucknow – Uttar Pradesh – Ấn Độ cũng như ở Việt Nam  như tạp chí Dược học- Bộ Y Tế số 391 đã chứng minh hoạt chất chính là gymnemic acid và peptide Gumarin có tác dụng đối với đái tháo đường như sau:

• Tác dụng được kể đến đầu tiên chính là khi bệnh nhân sử dụng dây thìa canh đa số sẽ mất cảm giác vị đắng và ngọt nhờ peptide Gumarin tác động vào vùng dưới đồi. Qua đó giúp giảm hứng thú của bệnh nhân đối với những thực phẩm có vị ngọt chứa nhiều đường góp phần ổn định lượng đường huyết.
• Kích thích sản sinh và tái tạo tế bào Beta trong đảo Langerhans của tuyến tụy giúp tăng tiết insulin cũng như tăng cường hoạt lực của insulin góp phần ổn định đường huyết trong cơ thể.
• Ức chế sự hấp thu glucose của các tế bào biểu mô đoạn cuối hỗng tràng qua đó làm giảm lượng đường trong máu.
• Làm tăng hoạt tính của men hấp thu và tăng việc sử dụng đường ở các mô cơ quan.
• Tăng chuyển glucose thành glucogen dự trữ ở gan và cơ cũng như giảm quá trình thoái hoá glucogen dự trữ ở gan thành glucose ra ngoài máu.
• Nhiều nghiên cứu đã cho thấy dùng dây thìa canh hợp lý trong vòng 3-6 tháng sẽ cho hiệu quả ổn định HbA1C rõ rệt.

3.2. Các tác dụng khác

Ngoài tác dụng ổn định đường huyết trong bệnh đái tháo đường thì thìa canh còn được ứng dụng trong việc chữa và ngăn ngừa một số bệnh về chuyển hoá và miễn dịch như sau:

• Điều hòa miễn dịch: Rễ dây nhờ tác dụng điều hoà miễn dịch mà có thể sử dụng để chữa viêm mạch máu, trĩ, đắp lên vết thương trị một số loài rắn độc cắn hoặc làm lành các vết thương do  hay đạn. Mặt khác, lá cây còn được dùng làm thuốc tiêu hóa nhờ vào tính mát và tán thành bột chống độc.
• Tinh chất Gymnemic ngoài ổn định đường huyết ra còn có tác dụng làm tăng chuyển hoá lipid, tăng đào thải cholesterol, triglyceride, LDL- C qua đường phân qua đó làm giảm mỡ máu, việc giảm mỡ máu có ý nghĩa rất lớn trong việc ngăn ngừa được tình trạng xơ vữa mạch máu qua đó giảm nguy cơ tai biến mạch máu não, bệnh mạch vành, bệnh động mạch cảnh và động mạch ngoại biên đặc biệt là bệnh tăng huyết áp. Ngoài ra dùng sắc uống trong thời gian dài khoảng trên 1 tháng sẽ thấy rõ rệt tác dụng chống béo phì, giúp giảm cân hiệu quả.

4. Lưu ý khi sử dụng

Định lượng sử dụng dây trong 1 ngày là khoảng: 30g/ngày. Khi sử dụng ta không nên dùng quá 50gram/ngày vì có thể gây hạ áp và hạ đường huyết quá mức khiến cơ thể mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt thậm chí là vã mồ hôi lạnh, li bì, hôn mê.

Không tự ý hái dây thìa canh trên rừng nếu không phải là người có kiến thức và thường xuyên tiếp xúc vì dây thìa canh thuộc họ dây leo và rất giống với các loại dây leo khác nên rất dễ nhầm lẫn. Theo các nhà khoa học thì có đến 3000 loài cây có hình dáng tương tự với dây. Để nhận biết chính xác thì có thể nhai sống lá tươi sau đó nếm một ít đồ ngọt. Nếu không cảm nhận được vị ngọt thì đó là thìa canh chuẩn.

Không sử dụng với người mẫn cảm với bất cứ thành phần nào có trong dây.

Phụ nữ mang thai và cho con bú không nên sử dụng vì chưa có bất cứ nghiên cứu nào về tính an toàn trên những đối tượng này.

Dây thìa canh có tính mát nên với bệnh nhân đang bị tiêu chảy thì không được sử dụng vì sẽ làm trầm trọng hơn tình trạng tiêu chảy.

Không dùng nước nấu từ dây qua đêm ở nhiệt độ phòng.

Không sử dụng những loại dây khô đã quá hạn và nên chọn dược liệu từ những cơ sở kinh doanh dây thìa canh uy tín cao;

Luôn tham khảo qua ý kiến bác sĩ chuyên khoa mình đang điều trị trước khi sử dụng dây vì trong quá trình dùng sẽ có những thành phần kích ứng với thuốc điều trị bệnh tiểu đường.

5. Sử dụng thìa canh như thế nào cho hiệu quả?

Chế biến trực tiếp

5.1. Hãm nước uống

Chuẩn bị: 1 bình giữ nhiệt hoặc ấm tích pha trà, 1 bình thủy  chứa 1.5 lít nước sôi, 30g dây thìa canh khô hoặc 100g lá dây tươi.

Cách pha: Lấy 30g dây hoặc 100g lá dây tươi đem rửa sạch, vẩy cho hết nước. Sau đó cho vào bình giữ nhiệt hoặc ấm tích, có thể vò cho lá thìa canh nát ra. Chế khoảng 500ml nước sôi vào bình hãm và đổ đi để làm sạch dây thìa canh thêm cũng như loại bỏ nước lạnh còn sót lại. Sau đó cho 1 lít nước sôi vào bình hãm rồi đậy kín lại ủ khoảng 30 phút là có thể dùng được. Thường ta dùng sau ăn 30 phút là hiệu quả nhất và chỉ dùng trong ngày chứ không để qua ngày nếu để nhiệt độ phòng.

Ưu điểm: cách chế biến đơn giản, dễ làm, đỡ tốn thời gian.

Nhược điểm: không thể lấy hết được tinh chất bên trong của dây thìa canh. Vẫn có nguy cơ nhiễm giun sán nếu dây thìa canh bị nhiễm giun sán

5.2. Đun uống

Chuẩn bị: 01 nồi để đun, 1.5 lít nước sạch, 30g dây phơi khô hoặc 100g lá dây tươi.

Cách làm: dây đem rửa sạch dưới vòi nước, vẩy cho sạch nước, sau đó ta cho dây thìa canh vào nồi rồi chế 1.5 lít nước sạch vào. Đun đến khi sôi, vặn nhỏ lửa lại và duy trì thêm khoảng 15 phút là có thể tắt bếp. Vớt xác dây ra là có thể dùng được. Nước sắc chia ra uống trong ngày, dùng sau mỗi bữa ăn khoảng 30 phút. Có thể để nguội rồi bỏ tử lạnh uống mát.

Ưu điểm: lấy được hết tinh chất bên trong dây thìa canh. Tránh được nguy cơ nhiễm giun sán.

Nhược điểm: phải mất nhiều thời và công sức chế biến.

Nguồn: Báo Thầy thuốc Việt Nam

Xem thêm các bài viết về dược liệu tại đây.